خبری از بمب نمک نیست! سد چمشیر

حواشی پرماجرای سد چمشیر همچنان بعد از آبگیری و افتتاح رسمی سد هم ادامه دارد و درحالی که مخالفان با همه توان درحال تخریب این پروژه هستند، این سوال در اذهان عمومی نیاز به پاسخ دارد که سد چمشیر چرا ساخته شد و با آبگیری این سد چه پیامدهای مثبتی در منطقه ایجاد می‌شود؟

به گزارش ایسنا، از سد و نیروگاه چم‌شیر که در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد، به عنوان پنجمین سد بزرگ کشور یاد می‌شود که ظرفیت ذخیره سازی ۲.۳ میلیارد مترمکعب آب را دارد و پیش‌بینی می شود به صورت سالانه بالغ بر یک میلیارد  و ۲۰۰ میلیون متر مکعب سرریز داشته باشد.

آغاز این پروژه از سال ۸۹ بوده و دراین دولت با شتاب در اجرای سد، به مرحله بهره‌برداری رسید. در دی ماه سال ۱۴۰۱ آبگیری آغاز شد و در تیرماه، واحد اول این نیروگاه با ظرفیت ۵۵ مگاوات راه اندازی و در تولید برق پیک تابستان نقش خواهد داشت. همچنین انتظار می رود تا اوایل پاییز، سایر واحدهای این نیروگاه پس از تکمیل آزمایشات باقی‌مانده وارد مدار شوند.

چمشیر چه تغییراتی ایجاد می‌کند؟

عملیات اجرایی سد با اخذ مجوزهای لازم از  از سازمان‌های ذیربط با اعتباری حدود ۲۳۰ میلیون یورو از سال ۹۱ شروع شد. سرمایه‌گذاری در این پروژه به قیمت قرارداد حدود ۳۰۰۰ میلیارد تومان و به قیمت روز حدود ۱۵ هزار میلیارد بوده است. ۱۵ هزار هکتار اراضی گچساران واقع در استان کهگیلویه و بویر احمد و همچنین صنایع این شهرستان از آب این سد متنفع می‌شوند. ضمنا ۵۵ هزار هکتار از اراضی دشت های زیدون و هندیجان خوزستان از آب تنظیم شده رودخانه زهره توسط سد چم شیر در طول سال استفاده خواهند کرد.

همچنین با انتقال بخشی از آب رودخانه زهره به دشت های استان بوشهر، کشاورزان شهرستان دیلم  وگناوه نیز از آب خروجی سد چم شیر بی بهره نخواهند ماند.

اگرچه هدف اصلی احداث سد چمشیر بهبود کیفیت و کنترل سیلاب‌های رودخانه زهره و نیز تولید ۴۸۲ گیگاوات ساعت انرژی برق‌آبی در سال عنوان می شود، اما بررسی ها نشان می دهد به دنبال آبگیری و آغاز فعالیت این سد پیامدهای مثبت در منطقه رقم خواهد خورد. ذخیره سازی بالغ بر دو میلیارد متر مکعب آب در سال که در واقع آب‌های سیلابی است و در صورت عدم آبگیری به واسطه فصل نامناسب و حجم زیاد بارش‌ها در شرایط عادی از دسترس خارج می‌شود یکی از مهم ترین اهداف و پیامدهای مثبت ساخت سد چمشیر در شهرستان گچساران است. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر احساس می شود که بدانیم به واسطه پدیده تغییر اقلیم، کشور با محدودیت‌های آبی جدی در مناطق مختلف همانند حوضه آبریز جراحی-زهره رو به رو است و این اتفاق سبب خواهد شد بانک آبی کشور به ویژه در فصل تابستان تا ۲ میلیارد مترمکعب تقویت شود.

پیش‌بینی می‌شود در سایه ذخیره سازی این حجم از منابع آبی در سد چمشیر آب مورد نیاز کشاورزی به میزان ۱۱۰ هزار هکتار در منطقه، تأمین آب شرب و صنعت منطقه فراهم شود. یکی از کارویژه‌های مهمی که برای سد چمشیر در نظر گرفته شده، افزایش کیفیت آب شرب مناطق پایین دست و حاشیه سد است که به واسطه ذخیره‌سازی بخش قابل توجهی از آب‌های جوی این مهم ممکن خواهد شد.

نقش چمشیر در کشاورزی منطقه چیست؟

یکی از مشکلات مرتبط با رودخانه زهره به ویژه در ایام تابستان که دبی رودخانه تا ۲ متر مکعب بر ثانیه نیز کاهش می‌یابد، افزایش شوری آب ناشی از آب‌های سازندی پرفشاری است که از اعماق زمین در دو منطقه وارد رودخانه می‌شود. پیش‌بینی می‌شود با ذخیره‌سازی عظیم آب‌های شیرین و جوی و تلفیق این آب با آب بی‌کیفیت رودخانه زهره، بستر مناسب برای افزایش کیفیت آب و بهره برداری بهینه از آن فراهم شود.

۳۰ درصد از آورد آب رودخانه زهره در شرایط دبی کم رودخانه در سه فصل‌ بهار، تابستان و پاییز از کیفیت مناسبی برخوردار نیست، اما ۷۰ درصد از آورد سالانه آب این رود در زمستان که به ‌صورت سیلاب‌های بزرگ حاصل می شود، از کیفیت بالایی برخوردار است و با آبگیری سد چم‌شیر شاهد تعدیل کیفیت آب رود زهره خواهیم بود و این اتفاق زمینه افزایش راندمان کشاورزی در این منطقه را با فراهم کردن امکان کشت دوم فراهم کند.

با احداث سد چمشیر و ذخیره‌سازی حجم بسیار زیاد آب در پشت آن امکان توسعه کشاورزی در منطقه تا ۱۱۰ هزار هکتار پیش بینی شده است که بخش‌هایی از اراضی پایین دست در استان کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی از اراضی استان خوزستان را پوشش می‌دهد.با احداث سد چمشیر و ذخیره‌سازی حجم بسیار زیاد آب در پشت آن امکان توسعه کشاورزی در منطقه تا ۱۱۰ هزار هکتار پیش بینی شده است که بخش‌هایی از اراضی پایین دست در استان کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی از اراضی استان خوزستان را پوشش می‌دهد.   احداث این سد همچنین سبب می شود ده‌ها هزار هکتار از اراضی دیم و کم بازده پایین دست سد چمشیر  تبدیل به اراضی کشاورزی آبی صنعتی با بازدهی بالا و مدرن شود.

تامین برق ۱۰۰ هزار مشترک برق خانگی

یکی از آسیب‌های کنونی موجود در منطقه برداشت زیاد از آب‌های زیرزمینی توسط صنایع منطقه، به ویژه توسط شرکت نفت است که پس از آبگیری از سد چمشیر، آب این صنایع و آب مورد نیاز شرکت نفت نیز از این سد تأمین خواهد شد و در نتیجه از برداشت آب‌های زیرزمینی که در صورت تداوم فرونشست زمین را در پی دارد، جلوگیری می شود. همچنین این سد آب مورد نیاز برای توسعه صنعت گردشگری و پرورش ماهی را در منطقه فراهم می کند و بدین ترتیب فرصت های جدید اشتغال فراوانی در منطقه ایجاد می‌شود.

بر اساس برنامه ریزی‌های انجام شده از طریق نیروگاه سد چمشیر قرار است سالانه ۴٨٠ هزار مگاوات ساعت انرژی برق آبی در سال تولید شود که این میزان تولید می‌تواند نقش موثری در حفظ پایداری شبکه به ویژه در ایام اوج مصرف برق داشته باشد. با این حجم از میزان تولید برق آبی سد چمشیر به صورت تقریبی امکان تأمین برق مورد نیاز ۱۰۰ هزار مشترک خانگی برق فراهم می شود.

خبری از بمب نمک نیست!

یکی از انتقاداتی که به سد چمشیر می شود شباهت آن به سد گتوند و احتمال وقوع ماجراهای پیش‌آمده برای آن سد است اما تا کنون سازمان محیط زیست و دیگر نهادها مانند مرکز پژوهش های مجلس نیز چنین موضوعی را تایید نکرده‌اند، تنها ۳۶ درصد مخزن سد چمشیر در تماس مستقیم با سازند گچساران است و ثانیا در صورتی که در محدوده مخزن سد، برونزد لایه و یا گنبد نمکی وجود نداشته باشد سازند گچساران تهدیدی برای مخزن سد نخواهد بود و عملا تلاش مخالفان برای این‌که این سد را به “بمب نمک” تشبیه کنند مورد تایید نهادهای مسئول نیست.

 سد کوثر با اهداف شرب و کشاورزی در نزدیکی سد چم‌شیر احداث شده و نزدیک به ۲۰ سال است که در دست بهره‌برداری قرار دارد و با اینکه بیش از ۸۰ درصد از سطح تماس مخزن سد کوثر روی سازند گچساران قرار دارد، اما هیچ مشکلی برای کیفیت آب سد کوثر ایجاد نشده است.اولین آزمایش و مطالعه‌ای که در رابطه با منشأ شوری آب رودخانه زهره انجام شد، حاکی از این بود که منشا شوری آب رودخانه زهره پدیده ای در سازند گچساران به اسم آب سازندی پرفشار است که اصطلاحاً به آن آب abnormal یا غیرهنجار می گویند؛ آب هایی که صدها متر زیر زمین در زیر فشار سنگ ها محبوس شده اند و نشت جزیی و موضعی این آب‌ها در بستر می‌تواند منشأ شوری رودخانه شود. این آب در اعماق زیاد زیر زمین قرار دارد و از دو منطقه یکی بالادست سد و یکی پایین دست سد به صورت زه آب هایی از زمین خارج می-شوند؛ منابع آب شوری که در اعماق ۴۰۰ متری زمین قرار دارند و مطالعات نشان می‌دهد، جز دو منطقه مورد اشاره هیچ امکان ارتباطی با سطح ندارند.

علاوه بر این، سد کوثر با اهداف شرب و کشاورزی در نزدیکی سد چم‌شیر احداث شده و نزدیک به ۲۰ سال است که در دست بهره‌برداری قرار دارد و با اینکه بیش از ۸۰ درصد از سطح تماس مخزن سد کوثر روی سازند گچساران قرار دارد، اما هیچ مشکلی برای کیفیت آب سد کوثر ایجاد نشده است.

مهر تاییر محیط زیست بر سلامت آب چمشیر

علی سلاجقه، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست در همین رابطه روز گذشته پس از بازدید از سد چمشیر اعلام کرد: ارزیابی‌ها و آزمایش‌های مختلفی به صورت ماهانه از هشت نقطه آب پشت سد چم شیر انجام شده و نتیجه آزمایش‌ها سلامت آب این سد را تایید می کند. تاکنون عمق دریاچه سد چم شیر به ۹٠ متر رسیده و اگر دریچه سد بسته شود عمق آن به بیش از ۱۳٠ متر خواهد رسید که بعد از آبگیری و افتتاح نیز کیفیت آب سد به صورت مداوم ارزیابی می‌شود.

به گفته وی، از زمان ساخت این سد تاکنون مسائل متعددی توسط سمن‌ها و برخی افراد در خصوص مشکلات احتمالی کیفیت آب مطرح و با بررسی‌ها مشخص شد که آب پشت سد از لحاظ کیفیت وضعیت مناسبی دارد.

ماجرای ساخت سد روی گسل

علاوه بر این یکی دیگر از شائبه‌ها، موضوع احداث سد و به ویژه تاج آن روی گسل و احتمال تخریب آن در آینده است. این موضوع درحالی مطرح می‌شود که مطالعات فاز یک و تکمیلی پروژه به منظور جانمایی چندین سال طول کشیده و در این خصوص علاوه بر جلب مشارکت بخش زمین شناسی دانشگاه شیراز و موسسه تحقیقات آب دانشگاه تهران، همچنین از توان علمی سه شرکت معتبر سوئیسی، آمریکایی و انگلیسی استفاده شد و مجموع بررسی‌ها نشان می‌دهد که بر اساس شاخصه‌های مختلف بهترین مکان برای احداث سد انتخاب شده است.

نکته مهم در این باره آن است که براساس اطلاعاتی که تیم سازنده سد ارائه کرده، وجود گسل در یک منطقه به معنای عدم امکان ساخت سد نیست و بسیاری از سدها در ایران و جهان نیز روی گسل ساخته شده اند؛ بنابراین به خودی خود وجود گسل تهدیدی برای یک سد نخواهد بود و حتی در صورت وجود گسل فعال نیز که البته در منطقه احداث سد چمشیر گسل فعالی وجود ندارد، تمهیدات ویژه‌ای وجود دارد. در مبحث سدسازی ترجیح بر این است که سد روی خط اتصال اصلی گسل‌ها ساخته نشود که مطالعات دقیق و کارشناسی پیرامون سد چمشیر اثبات کرده است، سد چمشیر در چنین موقعیتی احداث نشده است.

تکلیف چاه‌های نفت چه می‌شود؟

در مورد وجود چاه‌های نفت در بستر سد و حواشی آن، نکته این است که منطقه‌ای که سد در آن احداث شده پیش از آغاز فرایند مطالعاتی و احداث سد همانند بسیاری از مناطق نفت‌خیز جنوب غرب کشور در تملک شرکت نفت قرار داشت، اما در سال‌های ۷۴ تا ۷۶ و پس از رفت و برگشت‌های فراوان بالاخره وزارت نیرو و وزارت نفت به توافق مشترک در این باره دست پیدا می‌کنند و بر اساس مفاد آن که به صورت بسیار جزئی به همه مسائل پرداخته است، تعهدات شرکت نفت در قبال وزارت نیرو و سد چمشیر مشخص می‌شود.

به طور مثال، مقرر شد که تا فاصله ۱۵۰ متری بستر سد، شرکت نفت اقدام به احداث چاه نفت و بهره برداری نکند. با این وجود در دهه هشتاد و به واسطه طولانی شدن فرایند ساخت سد، شرکت نفت اقدام به احداث هشت حلقه چاه نفت در بستر و اطراف سد می‌کند و مقرر می‌شود تا زمان آبگیری سد این چاه‌ها فعال باشد و پس از آن پلمب و تغییر مکان داده شود. در حال حاضر نیز مستند به تکنولوژی و ظرفیت مهندسی کشور در حوزه استخراج نفت امکان استمرار برداشت نفت در منطقه وجود دارد که نیازمند تغییر مکان چاه‌ها تا فاصله ۱۵۰ متری بستر سد ضمن رعایت نکات علاج بخشی و نیز اعمال تغییرات لازم در فرایند بهره برداری است.

آثار باستانی و میراث فرهنگی منطقه چه شد؟

در ارتباط با مطالعات باستان شناسی سد چمشیر توضیح مجریان ساخت سد این بوده که انجام هر پروژه عمرانی مستلزم دست‌کاری در طبیعت و سازه‌های انسانی پیش‌ساخته است و سد چمشیر نیز از این موضوع مستثنی نیست. با این وجود “بر خلاف بسیاری از پروژه‌های عمرانی کلان کشور که عملاً در آن‌ها مطالعات باستان شناسی محلی از اعراب ندارد، در فرایند ساخت سد چمشیر چندین سال عملیات کاوش و نجات‌بخشی انجام شد و طی این عملیات هرآنچه که احساس می‌شد به لحاظ میراث‌فرهنگی و آثار باستانی ارزشمند باشد، از زیر خاک بیرون کشیده شد.”

به گزارش ایسنا، روز گذشته سد چمشیر به عنوان بلندترین سد بتنی غلتکی غرب آسیا و واحد اول نیروگاه این سد امروز با حضور رئیس‌جمهور و وزیر نیرو افتتاح شد.