راهکارهای توسعه فناوری تولید برق فتوولتائیک

انرژی خورشیدی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع انرژی تجدیدپذیر، دارای بزرگ‌ترین پتانسیل برای برآوردن نیاز جهان در آینده است. استفاده از فناوری فتوولتائیک به‌عنوان تجاری شده ترین روش بهره‌گیری از انرژی خورشید، یکی از راه‌حل‌های دولت‌ها برای پاسخ به تقاضای انرژی، در مسیر توسعه پایدار به شمار می‌رود. به‌صورت کلی، نرخ رشد سالانه ترکیبی برای سیستم‌های فتوولتائیک در بازه سال‌های 2010 تا 2016، معادل 40 درصد بوده است و این نشان‌دهنده بازار به‌سرعت رو به رشد این فناوری و صنعت است.

بنابر آمارهای بین المللی، در ابتدای سال 2017، ظرفیت نصب‌شده سیستم‌های فتوولتائیک در دنیا به 320 گیگاوات رسیده که معادل 1.3 درصد از کل برق تولیدی دنیا بوده است. این در حالی است که، این رقم در ایران تا انتهای سال 1398 یا به عبارت دیگر ماه مارس 2020 میلادی، 365 مگاوات بوده است. این آمار نشان می‌دهد که ایران از میزان متوسط دنیا در تولید برق فتوولتائیک در سبد برق پایین‌تر است. در عین حال کشور ایران در نواحی پرتابش واقع است و باوجود میانگین 300 روز آفتابی در بیش از دو سوم سال و متوسط تابش 5.5 – 4.5 کیلووات ساعت بر متر مربع در روز، یکی از کشورهای با پتانسیل بالا در زمینه انرژی خورشیدی معرفی شده است.

در رابطه با این موضوع، یک مطالعه پژوهشی توسط محققانی از دانشگاه صنعتی مالک اشتر تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور انجام شده که در آن عوامل مؤثر بر توسعه کاربرد فناوری فتوولتائیک در تولید برق پراکنده در ایران مورد ارزیابی علمی واقع شده است.

در این پژوهش، ابتدا کلیه عوامل گوناگون از مرور جامع تجربیات پیشین مرتبط با موضوع، شامل 142 عامل تأثیرگذار، شناسایی شدند. سپس کلیه این عوامل از طریق مصاحبه‌های علمی خاص با 15 نفر از خبرگان سیاست‌گذاری انرژی، به‌ویژه با توجه به شرایط کشور ایران، تقسیم‌بندی و اولویت بندی شدند.

تحلیل‌های محتوایی نظرات خبرگان نشان داد که 55 عامل از کل عوامل، برای شرایط کشور ایران مهم هستند. عوامل تأثیرگذار در 9 دسته عامل کلی، شامل عوامل «سیاستی»، «نهادی»، «اعتباری و بودجه‌ای»، «اقتصادی» (اقتصاد سیستم و اقتصاد کلان)، «اجتماعی و فرهنگی»، «منابع انسانی»، «قابلیت‌های صنایع، فناوری‌ها و زیرساخت‌های مرتبط»، «جغرافیایی، اقلیمی و محیط زیستی» و «سیاست خارجی» قرار گرفتند.

علیرضا بوشهری، دانشیار و پژوهشگر دانشگاه صنعتی مالک اشتر تهران و دو همکار دیگرش در این تحقیق می گویند: «نتایج نشان می‌دهند میزان اهمیت عوامل اعتباری و بودجه‌ای و سیاستی بیش از سایر عوامل است و سه عامل نهادی، اقتصادی و انسانی در سطح دوم قرار دارند. بر این اساس، در عین اهمیت بالای قریب به اتفاق عوامل، کشور ایران در اغلب موارد عملکرد مناسبی نداشته و پایین‌تر از حد متوسط عمل نموده است».

آن ها می افزایند: «با توجه به ضرورت‌های کنونی برای پرداختن حاکمیت‌ها به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و تأمین برق از آن‌ها و اقتضائات و پیچیدگی‌های شرایط سیاسی، اقتصادی، جغرافیایی، فرهنگی، انسانی و توانمندی‌های هر کشور، لزوم بررسی این موضوع برای کشور ایران که دارنده بیشترین منابع فسیلی جهان و دارای شرایط ویژه خود است، آشکار می‌شود».

طبق این نتایج برق فتوولتائیک، بدیهی است که برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر، پژوهشگران باید به سراغ عوامل سطح بخش (صنعت برق) که در حیطه تسلط و نفوذ سیاست‌گذاران صنعت برق دارد بروند و البته به عوامل تاثیرگزار در دو سطح دیگر توجه داشته باشند و از محرک‌های مربوط به آن‌ها برای پیشبرد اهداف، استفاده و موانع آن‌ها را تا حد امکان خنثی کنند.

بوشهری و همکارانش معتقدند: «همچنین به دلیل همپوشانی و تأثیرگذاری بسیاری از عوامل بر یکدیگر، ما با یک سیستم متمرکز روبرو هستیم که بهبود یک عامل بر عوامل دیگر نیز تأثیرگذار خواهد بود».

این یافته ها را فصلنامه «پژوهش‌های سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی انرژی» وابسته به کمیته ملی انرژی وزارت نیرو منتشر کرده است.

ایسنا