قدم‌های محکم در حوزه توسعه دیپلماسی انرژی
دولت سیزدهم به منظور بهبود دیپلماسی انرژی و توسعه همکاری با کشورهای همسایه در حوزه‌های مختلف صنعت نفت و گاز، احیای بازارهای جهانی را در دستور کار قرار داده و اخیرا نیز با شکسته شدن قفل همکاریری ایران و ترکمنستان در این حوزه اتفاقات جدیدی رقم خورده است.
امضای قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان، فروش نفت در حیاط خلوت آمریکا و صادرات حجم قابل توجهی از میعانات گازی و نفت خام سنگین ایران به ونزوئلا، توسعه همکاری با کشورهای آمریکای لاتین با امضای قراردادها و تفاهم‌نامه‌های متعدد، صادرات خدمات فنی و مهندسی به عمان، تقویت روابط دوستانه ایران و روسیه در حوزه صنعت نفت با امضای تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری شرکت ملی نفت ایران و گازپروم، افزایش حدود ۲۰ درصدی صادرات گاز به کشورهای همسایه از جمله موارد مورد توجه موضوع دیپلماسی انرژی است.
منطقه خاورمیانه، خلیج فارس، دریای عمان و سرزمین‌های حوزه دریای خزر حدود ۷۰ درصد ذخایر نفتی و ۴۰ درصد ذخایر تثبیت شده‌ی گاز طبیعی جهان را دارا هستند. ایران به لحاظ قرارگیری در منطقه ویژه انرژی و تاثیرگذاری مستقیم بر اقتصاد جهانی، علاوه‌بر دارا بودن سهم عمده‌ای از انرژی جهانی و موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک در حوزه انرژی، از موقعیت ویژه ژئواکونومیک هم برخوردار است.
ایران به‌رغم داشتن این توانایی‌ها و انحصار در ارائه مسیر ترانزیت کوتاه و مناسب در انتقال نفت و گاز، به دلیل فشارهای غرب و ناکارآمدی دیپلماسی در حوزه انرژی در گذشته، از نفوذ ژئوپلیتیکی متناسبی در تعاملات منطقه‌ای و جهانی برخوردار نبوده است و در حوزه انرژی تحت‌تاثیر اقدامات و سیاست‌های بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از قبیل عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا قرار داشته و تعاملات این دو مانع دستیابی ایران به جایگاه واقعی خویش در منطقه و نقش آفرینی شایسته در دیپلماسی انرژی شده است.
به نظر می‌رسد دیپلماسی نفت و گرفتن سهم بازار نفت برای کشور، مهم‌ترین اولویت بخش انرژی بوده و نیازمند ایجاد زیرساخت‌هایی با مشارکت و همکاری چندین بازیگر در این حوزه است. به‌منظور تحقق این مهم، وزارت نفت توانست در دوره فعالیت دولت سیزدهم تعاملات خود با کشورهای روسیه، عراق، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، آمریکای لاتین شامل ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه، چین، عمان، تاجیکستان و ژاپن را توسعه دهد.
احیای سوآپ گازی، افزایش صادرات گاز، تسهیل وصول درآمدهای صادراتی، راه‌اندازی دفتر نمایندگی وزارت نفت در کشور همسایه، افزایش تجارت فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی، تهاتر گاز با برق، تحقق آرزوی دیرینه پالایش فراسرزمین را می‌توان از نتایج این دیپلماسی فعال برشمرد. امید می‌رود با تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام وزارت نفت در ماه‌های آتی، فرصت وزارت نفت برای اجرای طرح‌های جدید و تحقق وعده‌های پیشین بیشتر شود و در سال‌های آینده شاهد شکوفایی برنامه‌های وزارت نفت دولت سیزدهم باشیم.
به‌تازگی قفل همکاری ایران و ترکمنستان شکسته شد، ایران و ترکمنستان دو تولیدکننده مهم گاز در غرب و مرکز آسیا هستند، همکاری‌های گاز این دو کشور از ۲۰ سال پیش تضمینی برای ثبات انرژی منطقه و صدور آن به نقاط مختلف دنیا بوده است متاسقانه از چند سال پیش به دلیل برخی اختلافات همکاری دو کشور با چالش‌های جدی مواجه شد.
توقف صادرات گاز ترکمنستان و عدم پرداخت بدهی ایران تنها بخشی از چالش دو کشور در اینن زمینه است اما حالا در دولت سیزدهم این شرایط تغییر کرده و چرخ همکاری‌ها دوباره به راه افتاده است، امضادی قرارداد انتقال گاز ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران نقطه شروع این همکاری و حل اختلافات پیشین است، روندی که ایران را به قلب تبادلات گازی منطقه تبدیل خواهد کرد. در سال‌های گذشته تجارت انرژی به‌ویژه حوزه گاز طبیعی با کشورهای همسایه مورد غفلت قرار گرفته بود، ایران در گذشته با ترکمنستان قرارداد واردات گاز داشت، این موضوع پس از مدتی دچار اشکال شد که با تدبیر وزارت نفت سیزدهم، بدهی‌های ایران به کشور ترکمنستان آن هم در ایامی که هیچ‌گونه تغییری در شرایط تحریمی ما ایجاد نشده بود، تسویه شد.
به‌تازگی مالک شریعتی‌نیاسر سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی ضمن تاکید براحیا روابط ایران با کشورهای همسایه در حوزه انرژی به موضوع تسویه بدهی گازی ایران به ترکمنستان اشاره کرد و گفت: با تدبیر وزارت نفت، بدهی‌های ایران به کشور ترکمنستان آن هم در ایامی که هیچ‌گونه تغییری در شرایط تحریمی ما ایجاد نشده بود، تسویه شد.
وی ابراز امیداوری کرد که این اقدام زمینه‌ای برای تبدیل شدن جمهوری اسلامی ایران به مرکز تجارت انرژی منطقه غرب آسیا باشد.
سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس درباره خبر امیدبخش دیگر در حوزه انرژی تصریح کرد: خبر دیگر مربوط به رفع یک خطر از منافع اقتصادی کشور است که آن هم در حوزه انرژی بود. البته ماجرای قرارداد کرسنت و حواشی پیرامون آن فرصت دیگری را می‌طلبد که درباره آن صحبت کنیم، اما دولت و معاونت حقوقی ریاست جمهوری تلاش کرد ساختار یک شکایت چند میلیارد دلاری علیه ایران از بین برود و این خطر هم از اقتصاد کشور برطرف شد.
ترکمنستان چهارمین کشور دارنده منابع گازی جهان است و ایران هم ظرفیت دریافت روزانه ۴۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب گاز را به‌منظور واردات و انتقال در مرزهای خود دارد، از این قرار شده سهم تجارت گازی (سوآپ، ترانزیت، خرید و فروش) ایران در منطقه افزایش یاید، این موضوع می‌تواند برای هر دو کشور مزایای زیادی به همراه داشته باشد.
هم‌اکنون اصل بدهی یک میلیارد و ۶۵۰ میلیون دلاری که مربوط به دولت گذشته بوده است از سوی دولت سیزدهم با مشارکت بانک مرکزی ایران به‌صورت کامل پرداخت شد. این موضوع یکی از اصلی‌ترین محورهای بین دو کشور در حوزه انرژی بود. واردات گاز از ترکمنستان شاهد تقویت فشار شبکه گازی در شمال‌شرق کشور خواهیم بود.
در دیدار مقامات دو کشور در زمینه توسعه میدان‌های نفت و گاز و صدور خدمات فنی و مهندسی مذاکرات مطلوبی صورت گرفت و اسناد این تفاهم‌ها در حضور رؤسای‌جمهوری دو کشور امضا شد.
این قرارداد هم از جهت استراتژیک و تبدیل ایران به هاب گاز منطقه مهم است، چراکه هم از جهت پایداری شبکه گاز شمال شرق کشور و هم از جهت اقتصادی و زیست محیطی مزایا دارد، هر متر مکعب گازی که وارد می‌شود، یک لیتر گازوییل یا نفت کوره را برای صادرات آزاد می‌کند که با توجه به اختلاف قیمت سوخت مایع و گاز به شدت به نفع کشور است.
از نظر زیست محیطی نیز این موضوع باعث می‌شود گازوییل و مازوت کمتری در نیروگاه ها و صنایع سوزانده و آلودگی هوای کمتری ایجاد شود، علاوه بر این ما گاز را از ترکمنستان ارزان خریداری می‌کنیم و گران تر به ترکیه و عراق و بقیه بازارهای هدف به‌فروش می‌رسانیم کما اینکه سال گذشته نیز میزان صادرات گاز کشور ۱۳ درصد افزایش پیدا کرد، در نهایت هم کشور هزینه کمتری برای انتقال گاز و سوخت مایع از جنوب و جنوب غرب به شمال و شمال شرق کشور پرداخت می‌کند.
