فاضلاب بلای جان زیباترین تالاب ایران شد/ دریاچه زریوار

دریاچه «زریوار» مریوان که امروز دیگر آن‌را با نام تالاب «زریوار» می‌شناسیم، یکی از تالاب‌های کشور است که طی چند سال گذشته دستخوش تغییرات زیست‌محیطی قرارگرفته و اگر به فکر ساماندهی مشکلات و احیای آن نباشیم، شاید تا چند دهه دیگر اثری از این تالاب زیبا نیز در کشور دیده نشود و مانند بسیاری از تالاب‌های مرکزی ایران به یک دشت خشک تبدیل شود.

تالاب «زریوار» یکی از چشمه‌های بی‌همتای آب شیرین جهان با ارتفاع هزار و ۲۸۵ متری از سطح دریا و طول شش کیلومتر و عرض متوسط سه کیلومتر با مساحتی برابر با سه هزار و ۲۹۲ هکتار است که نزدیک به ۷۰۰ هکتار آن به نیزار تبدیل‌شده است.

اکوسیستم تالاب «زریوار» مریوان به‌عنوان یک واحد اکولوژیکی و یک اکوسیستم آبی در کردستان پدیده‌ای بسیار زیبا و نادر است که در یک دره طولی نسبتاً وسیع از دو طرف غرب و شرق با کوه‌های پوشیده از جنگل احاطه‌شده است.

تالاب «زریوار» مریوان بااینکه یکی از منحصربه‌فردترین تالاب‌های آب شیرین جهان به شمار می‌رود، ولی متأسفانه در طول زمان بی‌مهری‌های زیادی به خود دیده است و اختصاص نیافتن اعتبارات طرح نجات «زریوار» مریوان حیات آن را با مشکل جدی روبرو می‌کند.

متأسفانه در سنوات گذشته با برنامه‌های غیر کارشناسی احداث سد خاکی در قسمت جنوبی تالاب و با ورود رسوبات و شن‌های جاری و فضولات حیوانی و انسانی به دریاچه از طریق بند انحرافی قزلچه سو، ورود فاضلاب‌های انسانی و مواد زائد جامد ۱۰ روستای حاشیه تالاب مشکلات زیست‌محیطی را افزایش داده است.

احیا و نجات دریاچه «زریوار» وعده‌ای به طول یک عمر

سال‌های بسیاری است که مردم، فعالان زیست‌محیطی و حتی خود مسئولان محلی، استانی و کشوری از ورود فاضلاب روستاهای اطراف دریاچه و بخشی از شهر مریوان خبر دارند و دراین‌باره صحبت کرده‌اند اما همچنان مشکلات این حوزه به پایان نرسیده است.

سرازیر شدن فاضلاب چند روستای اطراف دریاچه، رشد بی‌رویه نیزارهای «زریوار» و افزایش حجم رسوبات آن، از حد گذشتن میزان نیترات آب و به خطر افتادن حیات گونه‌های جانوری و گیاهی دریاچه در کنار خشک‌سالی، تغییر اقلیم و کاهش آبدهی چشمه‌های جوشان تأمین‌کننده منابع آبی دریاچه، همه و همه برای از بین بردن این دریاچه دست‌به‌دست هم داده‌اند.

امروز مانند سال‌های دور، آب دریاچه «زریوار» دیگر زلال نیست و علیرغم اینکه سال‌ها است که برای نجات آن طرح جامع نجات نوشته‌اند و جلسات و کارگاه‌های مختلف برگزار می‌کنند و هرازگاهی نیز مدیران استانی و یا کشوری از آن بازدید می‌کنند و همه پس از دیدن زیبایی‌های آن می‌گویند افسوس که از آن استفاده درست نمی‌شود و باید برایش کاری کرد و در اطرافش هم برای رشد گردشگری آبی سرمایه‌گذاری شود اما دریغ از اینکه طرحی را برای نجات آن عملیاتی کنند.

مسئولان به جای عمل بیشتر وعده می‌دهند

از آغاز دهه هفتاد مسئولان به فکر ساماندهی و نجات دادن دریاچه «زریوار» افتادند و در دهه هشتاد نیز هرچند سال یک‌بار استانداری که به این استان آمد و سری به «زریوار» زد از نجات آن سخن گفت، اما در عمل هیچ‌کدام کاری نکردند و در هر دوره‌ای نیز که اتفاقی برای این دریاچه افتاد، به‌قول‌معروف ککشان هم نگزید.

از اسماعیل نجار که «زریوار» را محور گردشگری کردستان می‌دانست تا علیرضا شهبازی که با قاطعیت از جلوگیری از ورود فاضلاب به دریاچه خبر می‌داد و پس‌ازآنکه دریاچه بازهم به ورطه نابودی نزدیک شد، عبدالحمید زاهدی کارگروه نجات بخشی را با هزار طرح و برنامه تشکیل داد که تنها نتیجه آن برگزاری چندین جلسه بود و امروز نیز سکان هدایت استان به بهمن مرادنیا سپرده‌شده که همه خوشحال بودند که از فرزندان این خطه است و شاید در پایان او بتواند در این زمینه و هزاران زمینه مشکل‌دار کردستان کاری را پیش ببرد، اما افسوس و صد افسوس که وی نیز تا امروز موفق نبوده است.

به نظر می‌رسد اگر راه‌های نجاتی که همیشه در جلسه‌های نجات بخشی دریاچه از آن یاد می‌شود همچون راه‌اندازی آزمایشگاهی برای پایش مستمر تالاب، رفع تصرف حریم تالاب، انسداد چاه‌های فاقد مجوز و نصب کنتور بر چاه‌های واجد مجوز، بررسی پروژه‌های گردشگری حریم تالاب و بررسی شیوه‌های کنترل یا برداشت گیاهان مهاجم دریاچه، جلوگیری از موازی کاری، تکمیل پروژه دفع بهداشتی فاضلاب شهری و روستایی اطراف دریاچه، مدیریت کارآمد پسماند، استفاده از توان گردشگری دریاچه با تأکید بر حفظ شرایط بهداشتی آب دریاچه و اکوسیستم طبیعی آن، ممنوع کردن ویلاسازی و احداث خانه باغ در حاشیه و حوزه آبریز دریاچه اجرا شود، شاید بتوان تا دیر نشده کاری کرد.

اما مسئولان ما همیشه نشان داده‌اند تا اتفاقی مانند خشک شدن بخش عمده‌ای از دریاچه ارومیه رخ ندهد هیچ کاری نمی‌کنند و وقتی‌که همه‌چیز به نابودی کشیده شد تازه به دست‌وپا زدن می‌افتند و آن‌وقت است که باید گفت فردا نیز برای این کار دیر است.

احیای «زریوار» در دستورالعمل و بخشنامه

رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور ۱۰ مهرماه سال ۹۷ سفری یک‌روزه به استان کردستان داشت که از تالاب «زریوار» بازدید کرد و در جریان این بازدید در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، گفت: با توجه به اقداماتی که طی چند سال گذشته درباره احیای تالاب «زریوار» انجام‌گرفته مشکلی برای ادامه این روند وجود ندارد.

احیای تالاب‌ها یکی از سخت‌ترین وظایف سازمان محیط‌زیست است، چراکه انجام این کار نیاز به آب دارد که خوشبختانه وضعیت آب تالاب «زریوار» مناسب است و احیای این تالاب امکان‌پذیر استعیسی کلانتری اظهار کرد: احیای تالاب‌ها یکی از سخت‌ترین وظایف سازمان محیط‌زیست است، چراکه انجام این کار نیاز به آب دارد که خوشبختانه وضعیت آب تالاب «زریوار» مناسب است و احیای این تالاب امکان‌پذیر است و برای نجات «زریوار» هنوز دیر نشده است.

وی با بیان اینکه انجام مطالعات ناقص و کارهای کارشناسی نشده مشکلات تالاب «زریوار» را به وجود آورده است، افزود: خسارت‌های این کار جبران‌ناپذیر است ولی با توجه به وضعیت کنونی تالاب «زریوار» نجات این تالاب هنوز دیر نشده است.

رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور ادامه دارد: مهم‌ترین بخش کار عملیات بیرونی نظیر جلوگیری از ورود پسماند به تالاب است و عوامل درونی برای نجات تالاب «زریوار» نیز با بهره‌مندی از تکنولوژی جدید قابل‌اجرا است.

کلانتری با بیان اینکه هم‌اکنون تالاب «زریوار» از مواد آلی انباشته‌شده است، یادآور شد: پر شدن تالاب «زریوار» به علت ورود مواد آلی بوده و این مواد شرایط بی‌هوازی در پایین آب را به وجود آورده است و درنتیجه عمق آب کم و نیزارها شروع به رشد و تکثیر کرده است.

نجات و احیای تالاب «زریوار» نیازمند اعتبارات خاص است

همچنین استاندار کردستان در جریان این بازدید در خصوص آخرین وضعیت تالاب «زریوار» مریوان، بیان کرد: اعتبارات موجود حال‌وروز تالاب «زریوار» را تغییر نمی‌دهد و احیا و نجات این تالاب نیازمند ایده و اعتبارات خاص است.

بهمن مرادنیا اعتبارات و امکانات موجود در استان را برای نجات تالاب «زریوار» غیر کافی ارزیابی کرد و گفت: «زریوار» برای مردم استان کردستان از حیث زیست‌محیطی و گردشگری دارای اهمیت فراوان است.

وی وضعیت حال حاضر این تالاب را ناخوشایند توصیف کرد و ادامه داد: با اقدامات و اعتبارات استانی برای نجات و احیای تالاب «زریوار» مریوان کاری نمی‌توان انجام داد و انتظار داریم رئیس سازمان محیط‌زیست به طرح نجات تالاب «زریوار» کمک‌های اعتباری و فنی لازم را داشته باشد.

وی گفت: با توجه به اینکه تالاب «زریوار» برای مردم استان کردستان از چند بعد مناظر طبیعی، زیست‌محیطی و گردشگری بسیار مهم است، انتظار داریم با تخصیص اعتبارات خاص از محل اعتبارات ملی وضعیت این تالاب را بهبود بخشید.

وعده‌های عملی نشده در خصوص نجات «زریوار» ادامه داد

فریبا رضایی در ۲۵ بهمن سال ۹۶ در پنجمین جلسه ستاد نجات بخشی «زریوار» از تدوین کتابچه مدیریت جامع تالاب «زریوار» خبر داده و گفته بود طی تفاهم‌نامه‌ای بین استانداری و سازمان حفاظت از محیط‌زیست کل کشور بر اساس این کتابچه کارهای نجات و احیای این دریاچه انجام می‌شود.

وی دستاوردهای ستاد نجات بخشی را در سالیان گذشته مؤثر ارزیابی کرده و اعتقاد داشت از سال ۹۱ تا سال ۹۶ بیش از ۶۰ درصد فاضلاب‌های حاشیه «زریوار» ساماندهی شده است و فقط ۴۰ درصد باقی‌مانده که دلیل آن‌هم کمبود اعتبارات بوده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست کردستان با گذشت حدود ۳۰ ماه از گفتن این سخنان بار دیگر در روز ۲۱ خردادماه امسال در نشست خبری که با خبرنگاران به مناسبت روز جهانی محیط‌زیست برگزارشده بود، گفته بود هم‌اکنون تنها فاضلاب سه روستا و همچنین محلات اطراف و منطقه استادیوم شهر مریوان وارد دریاچه «زریوار» می‌شود.

رضایی با تأکید بر اینکه برای جلوگیری از نابودی دریاچه «زریوار» و ساماندهی فاضلاب‌های روستاهای اطراف که به این دریاچه سرازیر می‌شود، اقدامات خوبی طی چند سال گذشته انجام‌شده است، اظهار کرد: با توجه به اینکه فاضلاب ۱۰ روستا، محلات اطراف و استادیوم به داخل «زریوار» سرازیر می‌شد، از مصوبات ستاد ساماندهی تالاب اعتباری برای مدیریت، جمع‌آوری و هدایت فاضلاب این روستاها به تصفیه‌خانه، در نظر گرفته شد اما به دلیل ناکافی بودن بودجه، فقط از ورود فاضلاب هفت روستا جلوگیری و فاضلاب آن‌ها از سال ۹۶ مسدود شده است.

وی با بیان اینکه دریاچه «زریوار» مهم‌ترین منبع آب شیرین استان کردستان است، گفت: بر اساس وعده‌های داده‌شده تا پایان سال شاهد انسداد ورود فاضلاب‌های روستایی به دریاچه هستیم.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان کردستان ادامه داد: فاضلاب انسانی از پر چالش ترین و مهم‌ترین مباحث زیست‌محیطی است که فاضلاب روستاها به رودخانه و چشمه‌ها وارد می‌شود و بی‌شک ورود فاضلاب انسانی به منابع آبی موجب آلودگی و در نتیجه به خطر افتادن سلامت مردم می‌شود و باید برای تصفیه آن اقدامات اساسی انجام شود.

مرگ دسته جمعی ماهیان «زریوار» به دلیل ورود فاضلاب به دریاچه

باوجود این‌همه وعده‌ووعید از سوی مسئولان استانی و کشوری برای نجات، احیا، ساماندهی و هر نامی که برای آن در نظر گرفته بودند اما چند روز پیش بود که خبری ناراحت‌کننده و صدالبته نگران‌کننده برای آینده شنیده شد و آن تلف شدن دسته‌جمعی ماهی در دریاچه «زریوار» مریوان بود.

متأسفانه در چند سال گذشته هم در این موقع از سال شاهد مرگ‌ومیر ماهیان دریاچه «زریوار» مریوان هستیم و بار دیگر این وضعیت در امسال تکرار شده استرئیس اداره محیط‌زیست شهرستان مریوان در این رابطه در گفت‌وگو با دلیل اصلی مرگ ماهیان دریاچه را کاهش اکسیژن محلول در آب و افزایش میزان جلبک‌های این دریاچه عنوان کرد و اظهار کرد: تغذیه گرایی تالاب علت اصلی مرگ ماهیان و این تلفات به شمار می‌رود.

ابراهیم همت بلند گفت: متأسفانه در چند سال گذشته هم در این موقع از سال شاهد مرگ‌ومیر ماهیان دریاچه «زریوار» مریوان هستیم و بار دیگر این وضعیت در امسال تکرار شده است.

وی افزود: در تحقیقات و بررسی‌های به‌عمل‌آمده مشخص شد که افزایش فعالیت‌های پلانکتون‌ها، فیتوپلانگتون‌ها، زئوپلانکتون ها و جلبک‌های موجود در تالاب «زریوار» و افزایش دما باعث کاهش اکسیژن محلول در آب شده و موجب خفگی ماهیان تالاب می‌شود.

رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان مریوان ادامه داد: تغذیه گرایی آب «زریوار» از تهدیدهای این تالاب و احتمالاً علت مرگ ماهیان باشد که این مورد هم به دلیل ورود فاضلاب انسانی ناشی از عدم ایفای وظایف توسط سازمان‌های مسئول و کود حیوانی مورداستفاده کشاورزان به تالاب به شمار می‌رود.

داستان وعده‌ها در خصوص «زریوار» تمامی ندارد و مهم‌ترین ظرفیت زیست‌محیطی و گردشگری کردستان در میان بی‌تدبیری‌ها در دولت‌های مختلف ازجمله دولت روحانی دست‌وپنجه نرم می‌کند و به نظر می‌رسد که با ادامه این وضعیت باید شاهد خشک شدن و از دست رفتن این ظرفیت مهم در استان باشیم.